PBL: ondanks afroming dreigt overschrijding mestplafond

Het PBL heeft deze analyse uitgevoerd naar aanleiding van een motie van Kamerleden Thom van Campen (VVD) en Pieter Grinwis (CU), die vroeg om een analyse naar de effecten van de maatregelen die minister Wiersma in oktober had doorgevoerd, waaronder de afroming van productierechten. Met deze maatregelen, die samen kwamen in een wijziging van de Meststoffenwet, wil minister Wiersma voldoen aan de derogatiebeschikking. De Kamerleden wilden weten of dat gaat lukken.

Het antwoord van het PBL is ‘nee’. Daarbij hebben de onderzoekers niet enkel gekeken naar de gewijzigde Meststoffenwet, maar ook naar eerdere maatregelen die in dat kader zijn genomen - de aanwijzing van NV-gebieden, bemestingvrije stroken, enzovoort. Deze maatregelen zijn genomen om het gebruik van mest terug te brengen, de wijzigingen in de mestwet - zoals de afroming - om de mestproductie te verminderen.

Het PBL constateert dat de plaatsingsruimte voor mest sneller afneemt dan de productie. De stikstofplaatsingsruimte neemt de komende twee jaar met 18 procent af, terwijl de stikstofproductie in mest met 5 procent moet dalen om onder het nieuwe plafond te komen (en de fosfaatproductie met 8 procent). Dit leidt tot een nog hoger mestoverschot, en dus tot nog hogere afzetkosten voor boeren, en dat is al wanneer Nederland onder het mestplafond blijft. Maar ook dat gaat niet lukken zonder aanvullende maatregelen, waarschuwt het Planbureau. Op termijn komt Nederland wel onder het plafond, maar in 2025 nog niet. Dat zou alleen gebeuren als álle veehouders die zich hebben aangemeld voor de stoppersregelingen, ook daadwerkelijk stoppen én het afromen hoog zal uitvallen. ‘Beide zijn op grond van ervaringen uit het verleden niet waarschijnlijk’, concludeert het bureau.

Zelfde beeld

Hetzelfde beeld rijst op bij meer onderwerpen. De uitspoeling van meststoffen naar grond- en oppervlaktewater zal door de maatregelen dalen, maar desondanks zal in delen van het land - het zuidelijk zand- en lössgebied; Brabant en Limburg - zal de grondwaternorm van 50 milligram nitraat per liter niet worden gehaald. Het percentage oppervlaktewater dat aan de stikstofnormen voldoet zal stijgen van 50 procent in 2021 naar 61 procent in 2027, terwijl het percentage dat voldoet aan de fosfornormen stijgt van 50 naar 57 procent. Dus ook hier zijn aanvullende stappen nodig: naast het aanpakken van uitspoeling uit de landbouw zal de overheid ook maatregelen moeten nemen bij andere bronnen, zoals de lozingen van zuiveringsinstallaties. Ammoniakemissies en de landbouwuitstoot van broeikasgassen daalt ook, maar ook hier niet genoeg om de gestelde doelen te halen.

Brede Beëindigingsregeling

Minister Wiersma wil het mestoverschot onder andere terugdringen met een nieuwe brede beëindigingsregeling. Daarvoor heeft ze toestemming nodig van de Europese Commissie. En dat kan moeilijk worden zolang Nederland nog boven het mestplafond zit, waarschuwt het PBL: de Commissie zal een regeling die als doel heeft om aan Europese verplichtingen te voldoen, waarschijnlijk niet beoordelen als ‘geoorloofde steun’. Het bureau wijst daarbij op de Nederlandse ervaringen met het fosfaatrechtenstelsel: goedkeuring voor de invoering daarvan bleef uit omdat Nederland op dat moment het fosfaatproductieplafond overschreed. Pas nadat dat was hersteld - onder andere door boeren op hun rechten te korten - kreeg Nederland toestemming.