Plantenwortels onmisbaar onderdeel van de bodemcyclus

De bodem voorziet een plant in een heleboel noodzakelijke behoeftes:

1. Verankering in de aarde
2. Veel (niet alle) nutriënten, benodigd om te groeien
3. Wateropslag
4. Een leefomgeving voor gunstige organismen om mee samen te leven

De bodem verschaft dit alles niet zomaar. Planten moeten actief aan de slag om de basisbehoeften, zoals vocht en voeding uit de bodem op te nemen. Daarvoor moeten ze substantieel investeren in een wortelstelsel. Eerst moet energie uit het zonlicht worden omgezet in ondergrondse delen.

Opname voedingsstoffen

Vaak zijn voedingsstoffen in de bodem aanwezig in een vorm waarin ze niet direct opneembaar zijn voor een plant. Elk mineraal moet eerst opgelost zijn in water voordat het opgenomen kan worden door een wortel. Daarom hebben planten verschillende methoden ontwikkeld om deze voedingsstoffen op te nemen. Sommige elementen gaan direct vanuit de bodemoplossing naar binnen, terwijl voor andere elementen de plant eerst energie moet investeren voordat ze opgenomen kunnen worden. Via de wortel worden bijvoorbeeld planteigen stoffen afgescheiden die ervoor zorgen dat voedingselementen oplossen.

Matrix van vaste delen

De bodem bestaat uit een matrix van vaste delen met een beetje ruimte ertussen. Plantenwortels moeten veel energie investeren om deze bodemdeeltjes opzij te schuiven, zodat er ruimte ontstaat voor de wortels. Daarentegen zit er een limiet aan de kracht waarmee ze bodemdeeltjes kunnen verschuiven. Zo verhinderen verdichte bodems wortelontwikkeling, omdat de benodigde kracht voor een wortel te groot is. Daarnaast is wortelenergie nodig om water op te nemen. De bodem reageert als een spons en houdt zo zijn vocht vast. De opname van water kost een plant, zeker onder drogere omstandigheden, een behoorlijke hoeveelheid energie (worteldruk).

Belangrijkste taak

Voldoende (opbouw van) organische stof en de afwezigheid van verdichting zijn de factoren die wortelgroei bevorderen. Gelukkig zijn er ook organismen in de bodem die de wortels helpen bij deze belangrijke taak. Planten groeien beter als ze worden ondersteund door van nature aanwezige (micro) organismen zoals bacteriën, schimmels, nematoden, wormen, insecten, etc. Deze nuttige bodemorganismen helpen de plant met het omzetten naar oplosbare voeding, de opname van water en de afweer tegen predatoren. Door onderlinge competitie en ondersteuning van de plantafweer worden ziekteverwekkers en andere aanvallers bestreden. In ruil daarvoor ontvangen deze ‘helpers’ weer organische voeding van de plant, zoals aminozuren en suikers.

Plantenwortels bepalend

Plantenwortels zijn dus een onmisbaar onderdeel van de bodemcyclus. Hoe dieper ze gaan, hoe groter de voordelen voor bodemvruchtbaarheid en koolstofopslag in de bodem. In levende vorm brengen ze organische koolstoffen en nutriënten in het bodemprofiel. Na het afsterven blijft er nog meer organische stof achter, voornamelijk als lignine, een traag afbreekbare vorm. Daarmee zijn wortels veel bepalender voor de organische stofaanvoer dan de bovengrondse delen van een plant.

Koolstof vastleggen

Landbouwgrond heeft de meeste potentie om koolstof vast te leggen. Het is dan wel noodzakelijk om veel meer aandacht te geven aan de beworteling van de gewassen. Duurzaam bodemmanagement moet wortels aanmoedigen om zich door de bodem te verspreiden op een manier dat het winst oplevert voor consument, klimaat en teler. Het is de enige manier om de grote hoeveelheid CO2 weer terug in de bodem te krijgen en tegelijkertijd 7 miljard mensen te voeden.

Nood aan landbouwgrond

Sinds het jaar 2000 is in Nederland echter zo’n 200.000 hectare landbouwgrond in Nederland verdwenen (-11%). Zeker in de winterperiode is een groot deel van de landbouwgrond niet beteeld. Tegelijkertijd is het areaal diepwortelende gewassen als granen, grassen, en luzerne om economische reden veelal ingewisseld voor cash-crops zoals bloembollen, aardappelen en groenten: de grondprijs in Nederland (hoogste in de wereld) dwingt de teler te kiezen voor de portemonnee in plaats van lager salderende duurzamere, diepwortelende gewassen te telen.

Met de ambitie die Nederland heeft om duurzaamheid en klimaat te dienen, zal het ook de keuze moeten maken om duurzaam bodembeheer te stimuleren. Gemeenschapsgeld beschikbaar uit het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB) of opgehaald bij de grote CO2-producenten, moet bestemd worden om wortels hun werk te laten doen. Liefst op grote diepte en met veel ondersteuning van een gezond bodemleven.