Video: ‘Koeientoilet prachtkans om eenvoudig emissie te verlagen’

Het CowToilet, oftewel koeientoilet, is een innovatief systeem dat is ontwikkeld om urine van koeien op te vangen en te scheiden van de vaste mest. Als urine en vaste mest samenkomen, is er ammoniakvorming en komt er dus stikstof vrij. Het scheiden gebeurt heel eenvoudig in de krachtvoerbox. „De koe loopt erin en krijgt haar portie krachtvoer. Het toiletpotje achter de koe beweegt op en neer onder de staart van de koe om het plasreflex op te wekken. De urine wordt opgevangen en de koe loopt weer voor uit de box. Een koe plast en mest namelijk nooit tegelijk.”

10 bezoeken per dag

Jan-Willem Tijken (43) bekijkt het dashboard op de computer: „Het maandgemiddelde van mijn 50 koeien is 10 bezoeken per dag met 7,3 keer urineren. De CowToilet vangt 15-16 liter per koe per dag op. Ik ben er super tevreden over.” Op zijn mobiel en op de pc kan hij alles volgen. In de zomer daalt het aantal bezoeken vanwege het beweiden.

Intensief melkveebedrijf

Familie Tijken, Jan-Willem, Femke en vier kinderen, houdt 55 melkkoeien, 20 stuks jongvee en 35 stieren op 32 hectare grond. „Wij zijn dus een intensief bedrijf en moeten jaarlijks ongeveer 400 kuub mest afvoeren. De urine gebruiken we in plaats van kunstmest. Dat biedt kansen voor ons bedrijf”, legt Jan-Willem uit. Naast melkveehouder is Jan-Willem praktijkdocent voor mbo groen van het Zone.college. „Ik heb vroeger bij proefbedrijf De Marke gewerkt en was veel contacten gewend. De scholieren komen hier op het bedrijf de praktijk leren. Ik vind het een geweldige combinatie”, zegt Jan-Willem enthousiast.

Twee meststromen

In januari 2019 plaatste Hanskamp een filmpje over de CowToilet. „In maart belde Henk Hanskamp op met de vraag of wij de CowToilet wilden testen. Ik zag wel mogelijkheden van het scheiden van de mest en werkte graag mee”, blikt Jan-Willem terug.

Achter in de ligboxenstal bouwde Hanskamp het eerste toilet. „Het ziet eruit als een krachtvoerbox. In het eerste toilet liepen de koeien voorwaarts erin en achterwaarts eruit. De koeien bezochten het toilet 400 keer per dag. De urine sloegen we op in vaten van 1.000 liter.”

Het doel was natuurlijk zoveel mogelijk plasjes opvangen. „Een doorloopstation was beter. Voor in de stal plaatste Hanskamp begin 2019 twee CowToilets. Het aantal bezoeken steeg direct van 400 naar 600 per dag. De koe voelt zich comfortabel, dat zie je. Het is gelijk aan een bezoek aan een krachtvoerbox. Nu kan ze tegelijk plassen.” De melkveehouder kan geen verschillen in hoeveelheden urine constateren tussen verschillende rassen koeien, rantsoen of lactatiestadium. „Sommige koeien gaan 20 keer per dag en andere minder. Er is geen lijn in te ontdekken. De stal is droger en de koeien hebben minder klauwproblemen.”

Praktisch toilet

Jan-Willem is tevreden over het onderhoud. Elke 14 dagen spuit hij het plastic gaasje in de toiletpot af. „Verder heb ik er geen werk aan. Een keer schoonspuiten als er bezoek komt”, lacht hij. In december 2023 was de eerste onderhoudsbeurt. Alleen enkele slangen moesten vervangen worden. „Al met al is het gebruik van de CowToilet weinig anders dan een gangbare krachtvoerbox. Dat is ook de kracht van dit systeem. Zonder veel werk of verbouwing is de toilet makkelijk te plaatsen in bestaande stallen.”

Terugverdientijd

De huidige kunstmestprijzen zijn niet zo schrikbarend meer en stabieler rond 35-40 euro per ton. De kosten voor mestafvoer echter zijn sterk stijgende en nu al 30 tot 40 euro per kuub. Hanskamp geeft aan dat op basis van de hoeveelheid mest die je moet afvoeren, het CowToilet nu terug te verdienen is in 5 tot 8 jaar. Een bijkomend voordeel bij de investering in een CowToilet, is dat er een nieuw krachtvoersysteem bijkomt en de individuele krachtvoergift geoptimaliseerd kan worden.

Alternatief voor kunstmest

Tijken plaatste een silo van 175 kuub voor de opslag van urine. „Hierin kan net de hoeveelheid van eind augustus tot mei”, aldus de melkveehouder. De stikstofrijke urine kan als alternatief voor kunstmest ingezet worden. „Wij gebruiken het na de eerste snede gras begin mei. Eind april is het nog kouder en ben ik bang voor vervluchtiging of uitspoeling vanwege de snelle beschikbaarheid. We moeten toch nog een klein deel kunstmest aankopen dus gebruiken we die in het begin van het seizoen.”
De melkveehouder gebruikte de urine tijdens verschillende weersomstandigheden. „We hebben hele droge zomers gehad waarbij we moesten oppassen voor verbranding en we direct hebben beregend. In 2021 hadden we meer regen en konden we uitrijden wanneer het uitkwam.” Bij de lage dosering van 5 kuub per hectare voegde Jan-Willem water toe. „De bemesting met de sleufcounter gaat goed. Het is even passen en meten hoe je de kleine gift goed verdeelt met passende snelheid."

Rav metingen

Tijken heeft de proefstalstatus waarvan de emissie op 7 kilo stikstof per koe per jaar is gezet. De Rav metingen hebben inmiddels plaatsgevonden. „Dat heeft nogal wat voeten in de aarde. Meten bij alle weersomstandigheden en seizoenen. Voor het meten moesten de koeien vier dagen op stal staan zodat het krachtvoer goed over de 24 uur verdeeld wordt. De wind moest uit het Zuid Westen komen en er is niets zo veranderlijk als het weer.” De rapportage voor de definitieve emissie loopt en moet nog vastgesteld worden. Tot die tijd rekent de CowToilet met 8,4 kilo stikstof per koe.
Na een jaar meten door Wageningen Livestock Research waren de emissies van totaal stikstof, ammoniak, lachgas en stikstofgas, inclusief geschat verlies tijdens urineopslag, respectievelijk 38, 33, 18 en 43 procent lager vergeleken met een referentiestal.

Samenwerken aan verduurzaming

„Vanuit de tuinbouw komt er steeds meer vraag naar duurzame mest. Wat is er nu mooier dan dat lokale koeienboeren urine leveren aan tuinders en kwekerijen? De oplossingen liggen voor het oprapen”, zegt Jan-Willem Tijken.

Hanskamp heeft urinebank.nl opgestart. Het is de plek waar vraag en aanbod van koeienurine bij elkaar worden gebracht. Afzet naar bijvoorbeeld tuinders waarvoor hoge mestafzetkosten voorkomen worden, minder aankoop van kunstmest. „Mooie uitdagingen. Er zijn hier al veel politici en ambtenaren komen kijken. Ze zijn allemaal enthousiast maar de politieke beslissingen blijven uit. Dat is jammer. Het bedrijfsleven en boeren steken hun nek uit met innovaties maar we lopen tegen dichte deuren aan”, besluit Jan-Willem Tijken.